مهدیه آمل

درس هایی از عاشورائیان

سکینه بیک خورمیزی (نیک)، مدرس حوزه و دانشگاه

چکیده:
این اثر با نگاهی به شخصیت امام حسین (علیه السلام) و شاکله ی رفتاری و گفتاری سیدالشهداء (علیه السلام) تدوین شده و هدفش آشنایی بیشتر با مکتب حسینی است، از آن جا که رفتار و گفتار هر شخصی نمایان گر شخصیت ذاتی و اکتسابی آن فرد است، ضرورت دارد که در حد توان به مطالعه در سیره ی رفتاری و تعمق در گفتار گهربار امام حسین (علیه السلام) به قصد آشنایی و ارادت به پیشگاه آن شهید مظلوم بپردازیم.
کلیدواژه: عاشورا، امام حسین (علیه السلام)، کرامت، شجاعت، تواضع، ایثار، عاطفه، محبت.

مقدمه:
عملکرد و گفتار هر انسانی نماد و نمایان گر شخصیت اوست: «قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلى‏ شاکِلَتِه‏؛ بگو: هر کس طبق روش (و خلق و خوى) خود عمل مى‏کند.» (اسراء: 84)
لذا قضاوت در مورد هر کسی بستگی به اعمال و اقوال آن شخص دارد، افراد برجسته در هر دوره و زمانی بر اساس منش و روش خویش تبدیل به اسوه و الگو می شوند و نسل های آن ها به رفتار و گفتار آن اسوه ها تأسی می جویند، بدون مبالغه می توان ادعا کرد حضرت امام حسین (علیه السلام) اسوه ی بی نظیری است که نه تنها مسلمانان و شیعیان به مکتب و هدف او تأسی جسته اند بلکه هر آزاده ی بیداردلی در جهان در برابر شخصیت والای حسین (علیه السلام) متواضعانه زانوی ادب به زمین گذارده و خوشه چین بوستان کمالات امام حسین (علیه السلام) گشته و جرعه نوش اقیانوس فضائل آن یگانه دوران گردیده است.

حضرت امام حسین (علیه السلام) اسوه ی بی نظیری است که نه تنها مسلمانان و شیعیان به مکتب و هدف او تأسی جسته اند بلکه هر آزاده ی بیداردلی در جهان در برابر شخصیت والای حسین (علیه السلام) متواضعانه زانوی ادب به زمین گذارده و ...

حضرت امام حسین (علیه السلام) اسوه ی بی نظیری است که نه تنها مسلمانان و شیعیان به مکتب و هدف او تأسی جسته اند بلکه هر آزاده ی بیداردلی در جهان در برابر شخصیت والای حسین (علیه السلام) متواضعانه زانوی ادب به زمین گذارده و ...

1. کرامات ذاتی
امام حسین (علیه السلام) خامس اصحاب کساء یعنی پنجمین نفر از کسانی است که تحت کساء یمانی قرار گرفت و به عنوان اهل بیت (علیهم السلام)، آیه ی تطهیر در شأن او نازل گردید. (ر.ک: مفاتیح الجنان، حدیث کساء) ایشان نوه ی پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) و فرزند امیرمؤمنان و فاطمه زهرا (سلام الله علیهما) و برادر امام حسن مجتبی (علیه السلام) است که همگی جایگاه ویژه در جهان هستی دارند و طبق حدیث شریف کساء تمام جهان به یمن وجود ایشان آفریده شده (همان) و همگی مشمول آیه تطهیر می باشند.
«إِنَّما یُریدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیرا؛ خداوند مى‏خواهد پلیدى و گناه را فقط از شما اهل بیت دور کند و کاملا شما را پاک سازد.» (احزاب: 33)
در آیه ی مباهله نیز ایشان به عنوان فرزند پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نامیده شده است:
«فَمَنْ حَاجَّکَ فیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْکاذِبینَ؛ هرگاه بعد از علم و دانشى که (درباره مسیح) به تو رسیده، (باز) کسانى با تو به محاجّه و ستیز برخیزند، به آن ها بگو: «بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را؛ ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را؛ ما نفوس خود را دعوت کنیم، شما هم از نفوس خود؛ آن گاه مباهله کنیم؛ و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.» (آل عمران: 61)
غالب مفسران و محدثان شیعه و اهل تسنن تصریح کرده اند که آیه مباهله در حق اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) نازل شده است و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) تنها کسانى را که همراه خود به میعادگاه برد فرزندانش حسن و حسین (علیهما السلام) و دخترش فاطمه (سلام الله علیها) و على (علیه السلام) بودند، بنا بر این منظور از «ابناءنا» در آیه منحصراً حسن و حسین (علیهما السلام) هستند.
همچنین روایات بسیاری در شأن و فضیلت ایشان به عنوان سید جوانان بهشت [1] (مجلسی، بحارالانوار، ج41، ص21)، چراغ هدایت و کشتی نجات، [2] (بحرانی اصفهانی، عوالم العلوم، ج17، ص1؛ ابن نما حلی، مثیرالاحزان، ص4) و نسبت تام و مستقیم به شخص پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) با عنوان «حُسَیْنٌ‏ مِنِّی‏ وَ أَنَا مِنْ‏ حُسَیْن‏» وارد شده است؛ آن قدر این روایات بسیار و اسناد متواتر از طریق شیعه و سنی دارند که این وجیزه گنجایش ذکر آن ها را ندارد. (ر.ک: شیخ مفید، الارشاد، ج2، ص127؛ ابن قولویه، کامل الزیارات، ص52)

2. کرامات اکتسابی
قطعاً آن دسته از کرامات که در دوره ی زندگی هر کسی از او بروز و ظهور پیدا کرده و جزء عملکرد آن شخص می باشد، دلیل گویاتری بر شخصیت ویژه ی آن شخص می باشد که ما در این نوشتار اجمالاً اشاره ای به آن کرامات خواهیم داشت:

2-1. شجاعت
یکی از فضائل اخلاقی هر انسانی به ویژه برای مردان، شجاعت می باشد که امام حسین (علیه السلام) در این فضیلت گوی سبقت را از همگان ربوده، در تمام دوران امامت و خلافت پدر بزرگوارش در چندین جنگی که بر امام علی (علیه السلام) تحمیل شد، امام حسین (علیه السلام) همه جا حاضر و جزء فرماندهان و جنگاوران جبهه نبرد بود و بهمراه برادر بزرگوارش شجاعانه در میدان رزم با معاویه جنگید.

یکی از فضائل اخلاقی هر انسانی به ویژه برای مردان، شجاعت می باشد که امام حسین (علیه السلام) در این فضیلت گوی سبقت را از همگان ربوده بودند.

یکی از فضائل اخلاقی هر انسانی به ویژه برای مردان، شجاعت می باشد که امام حسین (علیه السلام) در این فضیلت گوی سبقت را از همگان ربوده بودند.

2-2. بخشندگی و تواضع
آورده اند که روزی امام حسین (علیه السلام) از کوچه ای عبور می کردند، کودکان که با هم مشغول بازی بودند از امام (علیه السلام) دعوت کردند تا در بازی با ایشان شرکت و هم غذا شوند، امام حسین (علیه السلام) با خوش رویی دعوت کودکان را پذیرفت و سپس از آن ها دعوت کرد تا به منزل ایشان بیایند و از آن ها به بهترین وجه پذیرایی کردند و فرمودند: این کودکان از من بخشنده ترند زیرا آن ها همه ی آن چه داشتند برایم آوردند ولی من بعضی از آن چه داشتم به آن ها هدیه کردم. (اخطب خوارزم، مقتل خوارزمی، ج 1، ص 155)

2-3. ایثار و از خودگذشتگی
هنگامی که در اولین برخورد سپاه حر، که از جانب عبیدالله برای مقابله و رویارویی با امام حسین (علیه السلام) راه می پیمود، امام (علیه السلام) تشنگی توان فرسا را در سپاه حر و اسب های آن ها دیدند، دستور دادند که آب هایی که برای مصرف اهل بیت و سپاهیانشان ذخیره داشتند همه را به سپاه دشمن بدهند و حتی اسب هایشان را نیز سیراب کردند و حتی با دست های مبارک خود به این کار اقدام نمودند و این اوج بزرگواری و ایثار امام (علیه السلام) را نشان می دهد. (ر.ک: دینوری، اخبار الطوال، ص 247)

2-4. ابراز محبت و عاطفه
امام حسین (علیه السلام) پس از دریافت خبر شهادت مسلم بن عقیل، کودکان او را بر زانو نشاندند و نوازش کردند و فرمودند من پدر شما هستم و به آن ها دلداری و دلگرمی دادند، این خاطره در ذهن دخترکان امام (علیه السلام) نقش بسته بود لذا در آخرین وداع امام (علیه السلام) با اهل بیت در ظهر عاشورا پس از سوار شدن امام (علیه السلام) بر مرکب، دخترک کوچک امام (علیه السلام) از خیمه بیرون آمده به پدر عرضه داشت حرفی خصوصی دارم گوش کنید؛ امام (علیه السلام) فرمود: بگو دخترم می شنوم. عرض کرد نه! باید از اسب پایین بیایید. امام (علیه السلام) با این که آماده ی رزم بودند و قلبشان مملو از داغ عزیزان؛ اما گفته دختر کوچکشان را رد نکردند و با مهربانی و عاطفه تمام از اسب پایین آمدند، آن گاه دخترک نازدانه به پدر گفت بر زمین بنشین و مرا در آغوش بگیر، نوازش کن چنان که کودکان مسلم را نوازش کردی چون پس از شهادت شما دیگر کسی مرا نوازش پدرانه نخواهد کرد.
امام حسین (علیه السلام) آن قدر دخترک خویش را با عطوفت نوازش کرد که دختر به پدر اجازه رفتن داد و امام (علیه السلام) با خداحافظی و بوسیدن دخترش آماده ی رزم شد؛ و این یعنی کرامت بزرگ که در سخت ترین لحظه ها، لطیف ترین عاطفه ها به ظهور می رسد. (ر.ک: ربانی خلخالی، ستاره درخشان شام، ص85؛ مقدم، وقایع عاشورا، ص455)

امام حسین (علیه السلام) آن قدر دخترک خویش را با عطوفت نوازش کرد که دختر به پدر اجازه رفتن داد و امام (علیه السلام) با خداحافظی و بوسیدن دخترش آماده ی رزم شد، و این یعنی کرامت بزرگ که در سخت ترین لحظه ها، لطیف ترین عاطفه ها به ظهور می رسد.

امام حسین (علیه السلام) آن قدر دخترک خویش را با عطوفت نوازش کرد که دختر به پدر اجازه رفتن داد و امام (علیه السلام) با خداحافظی و بوسیدن دخترش آماده ی رزم شد، و این یعنی کرامت بزرگ که در سخت ترین لحظه ها، لطیف ترین عاطفه ها به ظهور می رسد.

2-5. مهرورزی به دشمنان
اگر به گفتار و رفتار امام حسین (علیه السلام) در روز عاشورا نظری بصیرت گونه داشته باشیم، می بینیم هدف امام حسین (علیه السلام) نجات سپاه یزید از گمراهی و ضلالت تبعیت از یزید و فرو رفتن در جهل و حب دنیا است و خطبه های آتشین حضرت همه اش هشدار و نصیحت و پرهیز از دنیازدگی و توجه به آخرت و شناساندن یزید و دستگاه ظالمانه اش به مردم و آشنا ساختن مردم با شخص خودشان و شجره ی طیبه اهل بیت (علیهم السلام) است و هدفشان عاقبت به خیر شدن مردم است و این جز محبت امام به امت نمی تواند باشد. (ر.ک: مقرم، مقتل الحسین، ص189)

3. نگاهی به اقوال امام حسین (علیه السلام)
همان طور که قبلاً گفتیم، رفتار و گفتار هر کس نمایان گر شخصیت آن فرد است، اکنون به برخی از اقوال و فرمایشات امام حسین (علیه السلام) اشاره کرده و با شخصیت بی نظیر ایشان بیش تر آشنا می شویم:

3-1. «مردم بندگان دنیایند و دین لقلقه ی زبان آنهاست، به دنبال آن هستند تا جایی که زندگی شان بر آن مدار است، پس هنگامی که پای آزمایش به میان آید، دین داران کم اند.» [3] (ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ص245)

3-2. «قومی که خشنودی مخلوق را بر رضایت خالق خریدار باشند، رستگار نشوند.» [4] (طبری، تاریخ طبری، ج1، ص932)

3-3. شخصی از امام حسین (علیه السلام) درخواست کرد که سخنی که با گوش خودت از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیده ای، برایمان نقل کن. ایشان فرمودند: «خداوند کارهای بزرگ و با شرافت را دوست دارد و کارهای پست را ناخوش دارد.» [5] (سیوطی، جامع الصغیر، ج1، ص75)

3-4. «مرگ با عزت بهتر از زندگی در ذلت و سختی است.» [6] (ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج4، ص68)

هدف امام حسین (علیه السلام) از قیام، عاقبت به خیر شدن مردم است و این چیزی جز محبت امام به امت، نمی تواند باشد.

هدف امام حسین (علیه السلام) از قیام، عاقبت به خیر شدن مردم است و این چیزی جز محبت امام به امت، نمی تواند باشد.

4. امام حسین (علیه السلام) از نگاه دیگران
4-1. از نگاه مویس دوکبری (Maurice)
یکی از مستشرقین به نام مویس دوکبری می نویسد: «اگر مورخان ما حقیقت این روز (روز عاشورا) را می دانستند و درک می کردند که عاشورا چه روزی است، این عزاداری را مجنونانه نمی پنداشتند، زیرا پیروان حسین (علیه السلام) به واسطه ی عزاداری حسین (علیه السلام) می دانستند که پستی و زیردستی و استعمار و استثمار را نباید قبول کنند، زیرا شعار پیش رو و آقای آنها، تن ندادن به زیر بار ظلم و ستم بود.» (هاشمی نژاد، درسی که حسین به انسان ها آموخت، ص292)

4-2. از نگاه گاندی
گاندی رهبر هندوستان درباره ی امام حسین (علیه السلام) می گوید: «من زندگی امام حسین (علیه السلام) آن شهید بزرگ اسلام را به دقت خوانده ام و توجه کافی به صفحات کربلا نموده ام و بر من روشن است که اگر هندوستان بخواهد یک کشور پیروز گردد، بایست از سرمشق امام حسین (علیه السلام) پیروی کند. (همان، ص289)

نتیجه
با نگاهی گذرا به واقعه ی عاشورا و عظمت و گستردگی این واقعه ی عظیم نتیجه می گیریم در کربلا و مکتب حسینی هیچ فضیلتی فراموش نشده است، اعم از فضائل فردی، خانوادگی و اجتماعی. فضائل فردی چون اخلاص حسین (علیه السلام) و یارانش و زهد و عشق به معبود و فضائل اخلاقی چون حضور خانواده در کنار یکدیگر و روابط عاطفی و مهرورزی های بی نظیر و فداکاری ها و ایثارهای بی بدیل و فضائل اجتماعی چون خیرخواهی برای دیگران و نصیحت و هدایت و آرزوی نجات دشمنان از آتش دوزخ، که همه ی این فضائل در شخصیت حسین (علیه السلام) و یارانش و عشق پاک آنان به پیش گاه معبود موج می زند و فاش می گویم:

اگر حسین ما نبود عشق این همه زیبا نبود

منابع
* قرآن کریم
* مفاتیح الجنان
1. اخبارالطوال، دینوری، احمد بن داود، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نی، 1364.
2. الارشاد، مفید، محمد بن محمد، قم، مؤتمر العالی، 1372.
3. بحارالانوار، مجلسی، محمدباقر، دوم، بیروت، داراحیاءالتراث العربی، 1403ق.
4. تاریخ طبری، طبری، محمد بن جریر، تهران، اساطیر، 1362.
5. تحف العقول، ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، دوم، قم، جامعه مدرسین، 1404ق.
6. جامع الصغیر، سیوطی، جلال الدین، بیروت، دارالفکر، 1401ق.
7. درسی که حسین (علیه السلام) به انسان ها آموخت، هاشمی نژاد، عبدالکریم، دوم، مشهد، به نشر، 1383.
8. ستاره درخشان شام، ربانی خلخالی، علی، بی جا، مکتب الحسین، بی تا.
9. عوالم العلوم، بحرانی اصفهانی، عبدالله بن نورالله، قم، مؤسسه امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، 1430ق.
10. کامل الزیارات، ابن قولویه، جعفر بن محمد، نجف، دارالمرتضویه، 1356.
11. مثیر الاحزان، ابن نما حلی، جعفر بن محمد، سوم، قم، مدرسه امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، 1406ق.
12. مقتل الحسین، مقرم، عبدالرزاق، ترجمه قربان علی مخدومی، قم، نصایح، 1387.
13. مقتل خوارزمی، اخطب خوارزم، موفق بن احمد، قم، انوارالهدی، بی تا.
14. مناقب آل ابی طالب، ابن شهر آشوب، محمد بن علی، قم، حیدریه، بی تا.
15. نگاهی به تاریخ جهان، لعل نهرو، جواهر، ترجمه محمود تفضلی، تهران، امیرکبیر، 1358.
16. وقایع عاشورا، مقدم، محمدتقی، مشهد، مقدم، بی تا.

----------------------------------------------------------------------
پی نوشت:
1. الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ سَیِّدَا شَبَابِ‏ الْجَنَّةِ.
2. إنّ الحسین مصباح‏ الهدى‏ و سفینة النجاة.
3. النَّاسَ‏ عَبِیدُ الدُّنْیَا وَ الدِّینُ لَعْقٌ عَلَى أَلْسِنَتِهِمْ یَحُوطُونَهُ مَا دَرَّتْ مَعَایِشُهُمْ فَإِذَا مُحِّصُوا بِالْبَلَاءِ قَلَّ الدَّیَّانُونَ.
4. لاأفلح قومٌ اشتروا مرضات المخلوق.
5. إن الله تعالی یُحبّ معالی الامور و اشرافها و یکره سفسافها.
6. مَوْتٌ‏ فِی‏ عِزٍّ خَیْرٌ مِنْ حَیَاةٍ فِی ذُلٍّ.

منبع : پنجره فولاد